Умберто Эконинг набирасига ёзган мактуби: “Хотирангни чархла!”

Бу блогспотни ўзим хурмат қиладиган,21-асрнинг хақиқий эрудити ва интеллект сохиби, Умберто Эконинг ёзган мактуби юзасидан бағишламоқчиман. Айнан менинг юрагимга яқин ва фикрларимга мос ғояларни олдинга солибти.

"Бу жуда ҳам таъсирчан мактуб бўлиб, назаримизда уни имкон қадар кўпроқ одамлар, катта-ю кичик бирдай ўқиб чиқса яхши бўлади.

Азиз набирам,

Рождество арафасида ёзаётган ушбу мактубим чуқур насиҳатомўз, Де Амичиса руҳида, яъни ёнимиздагиларга,Ватанга, инсониятга ва шунга ўхшаш нарсаларга меҳр қўйишга даъватдай чиқишини истамасдим. Биламанки уларни сен уқмасдинг ҳам (ахир сен катта бўлган, мен эса қариб қолган), чунки қадриятлар тизими шу қадар ўзгарганки менинг тавсияларим ўринсиз бўлиб чиқиши ҳеч гап эмас.

Шундай қилиб сенга бир маслаҳатим бор. У ҳозирги кунларда, ўз планшетинг билан фойдаланаётганингда асқотади деб ўйлайман. Кўзингга ҳеч нарсани тушунмайдиган чолдек кўринмаслигим учун ҳам ушбу каби қурилмадан фойдаланмасликни сенга маслаҳат бериб ўтирмайман. Ахир, ўзим ҳам ундан фойдаланиб келаяпман. Сенга берадиган маслаҳатим шуки, одамларнинг ўзаро ҳамда одам ва ҳайвон орасидаги жинсий (сексуал) ўйинларини намойиш этадиган юзлаб ҳаёсиз (порнографик) сайтларга асло диққатингни қаратма.

Жинсий алоқалар ана шундай монотон ҳаракатлардангина иборатлигига ишонма. Ушбу саҳналар сени, бориб асл қизлар билан танишишинг ўрнида, уйингда ушлаб қолиш учун ўйлаб топилган бир ҳийла. Тахминимга кўра сен гетеросексуал. Агарда ундай бўлмаса қуйидаги маслаҳатларимни ўзинг учун илова сифатида қабул қилгин. Лекин, мактаб ёки ўйин майдончаларидаги қизларга эътибор бергин, чунки улар телевидениедаги персонажлардан кўра яхшироқ, вақти келиб улар сенга onlineқизларга қараганда кўпроқ қувонч бағишлашлари мумкин.
Гапимга ишон, чунки мен катта тажрибага эгаман ( агарда мен ҳам компьютер орқали жинсий ўйинларни томоша қилиб юрганимда сенинг отанг ҳеч қачон дунёга келмасди, демак, сен ҳам таваллуд топмасдинг).

Бироқ, мен сен билан бу ҳақда эмас, балки сен ва сендан олдинги, шу кунларда олийгоҳларда таҳсил олаётган авлод чалинган касаллик ҳақида гаплашмоқчи эдим. Мен хотиранинг йўқолаётганини назарда тутаяпман.

Буюк Карл ким ёки Куала-Лумпур қаерда жойлашганини билмоқчи бўлсанг тугмачани босганинг заҳоти барчасини Интернетдан билиб олиш мумкинлиги рост. Майли, керак бўлганда шундай қилгин, аммо керакли маълумотни топганингдан сўнг унинг мундарижасини эслаб қолишга интил. Шундай қилсанг ушбу маълумотни қайта қидиришга ҳожат қолмайди, масалан мактабда.
Энг ёмони, компьютер истаган вақтингда берган саволингга жавоб топиб беради деган тушунча сендаги ахборотни эслаб қолишга бўлган хоҳишингни сўндиради.

Фотосурат манбаи: pozitivchik.info/2011/08/internet-menyaet-chelovecheskuyu-pamyat/

Бундай ҳолатни қуйидагича қиёсласа бўлади: одам бир кўчадан иккинчи кўчагача автобус ёки метрода етиб бориш мумкинлигини билгач энди пиёда юришга ҳожат йўқ деган хулосага келади. Аммо пиёда юрмагач сен ногиронлар аравачасида ҳаракатланишга маҳкум одамга айланишинг мумкин. Биламан, сен спорт билан шуғулланасан ва танангни бошқаришни биласан, лекин миянгга қайтсак.

Хотира оёғингнинг мушакларига ўхшайди. Машқ қилишни тўхтатишинг билан улар шалвираб қолади ва сен (хафа бўлишга ўрин йўқ) бир овсарга айланиб қоласан.Бундан ташқари ҳаммамиз ҳам қариганимизда Альцгеймер касаллигига чалиниб қолишимиз мумкин. Бу каби нохушликка дуч келмасликнинг йўлларидан бири хотирани мунтазам машқ қилишдан иборат.

Менинг маслаҳатим қуйидагича. Ҳар куни эрталаб, болалигимизда бизни мажбурлаганларидек, бирор-бир қисқа шеърни ёд олишни одат қил. Шунингдек дўстлар тўпланишганда хотирани чархлайдиган мусобақаларни ўтказса бўлади.

Сенга шеърият ёқмаса, бу ҳолда футбол жамоалари аъзоларини эслаб қолишга ҳаракат қил, бироқ бу ҳолда сен нафақат Рум жамоаси, балки бошқа жамоаларнинг ўйинчиларини, шунингдек уларнинг ўтмишдаги аъзоларини ҳам билишинг зарур ( ибрат бўлиши учун айтсам, мен Суперга теппалигида ҳалокатга учраган ҳаво кемаси ичида бўлган Турин жамоасини барча ўйинчиларининг исмларини эслаб қолганман: Бачигалупо, Балларин, Марозо ва бошқалар).

Мутолаа қилинган китобларнинг мундарижасини ким яхшироқ эслаб қолганлиги борасида беллашишларингиз ҳам мумкин (Хазиналар қирғонини топиш учун сафарга чиққан “Испаньола” кемасида кимлар бўлган? Лорд Трелони, капитан Смоллетт, доктор Ливси, Жон Силвер, Жим…). Дўстларинг уч мушкитёр ва д’Артаньян хизматгорларининг исмларини эслаб қолганмиканлар, шуни аниқлаб кўр(Гримо,Базен, Мушкетон ва Планше)… “Уч мушкетёрлар”ни мутолаа қилишни истамасанг (бунда нимани бой беришингни англамассан), унда ушбу ўйинни ўзинг ўқиган китобинг асосида ўтказгин.

Бу худди ўйиндек туюлар, аслида ҳам у ўйин, лекин унинг ёрдамида сен шууринг бадиий қаҳрамонлар, воқеалар ва турли-туман хотиралар билан бойиганини тезда англайсан. Шунда ўз вақтида нега компьютерни электрон мия деб номлашган экан дея сўрайсан. Негаки уни сенинг (бизнинг) миянгнинг тузилишига қараб ўйлаб чиққанлар. Аммо компьютерникига қараганда инсон миясининг алоқа толалари кўпроқ.

hplusmagazine.com/sites/default/files
/images/articles/mar10/man-inserting-memory-card-in-brain.jpg

Мия – бу шундайкомпьютерки, у доим сенбилан бирга, унингимкониятлари машқлартуфайли кенгаяверади,столинг устида турганкомпьютеринг эса маълуммуддат ишлатилгачтезлигини йўқотади ва бирнеча йилдан сўнг униалмаштиришингга тўғри келади. Сенинг миянг эса 90 йил ўтса ҳам хизмат қилаверади. Уни машқ қилдириб турсанг ҳозиргига нисбатан янада кўпроқ нарсани эслаб қоласан. Энг асосийси у бепул хотира.
Бундан ташқари тарихий хотира бор ва у сенинг ҳаётингдаги фактлар ёки сен ўқиган нарсалар билан боғлиқ эмас. У сенинг дунёга келишингдан олдин рўй берган воқеаларни ўзида сақлайди.

Бугунги кунда агарда сен кинотеатрга бормоқчи бўлсанг, албатта кино бошланмасидан олдин у ерда бўлишинг шарт. Фильм намойиши бошланиши билан нималар бўлаётганини тушунтириш мақсадида гўёки сени қўлингдан ушлаб етаклаб юрадилар. Бизнинг замонда кинога исталган вақтда кириб бориш ва кинони ҳатто ўртасидан кўришни бошлаш мумкин эди. Кўпгина воқеа-ҳодисалар келгунингга қадар бўлиб ўтган бўларди ва уларни ўзингча тахмин қилардинг. Кино қайтадан бошлангач сенинг тахминларинг нақадар тўғри бўлиб чиққанлигини кўра олардинг. Агарда фильм ёқса бу ҳолда залда қолиб уни яна бир бор томоша қилишинг мумкин бўларди.

Ҳаёт менинг замонимда фильмни кўришни эслатади. Биз ўтган юз минглаб йиллар давомида кўплаб воқеа-ҳодисалар юз бериб ўтган бир пайтда дунёга келамиз, демак, бизнинг туғилгунимизгача нималар бўлиб ўтганини тушуна билишимиз ўта муҳимдир. Бу нарса бугунги кунда нега шунча воқеалар рўй бераётганлигини англашимиз учун ҳам керак.

Бугунги кунда мактаб(сенинг даврингга оид нарсаларни ўқитишдан ташқари) сенга дунёга келишингдан анча олдин нималар бўлиб ўтганларини эслаб қолишни ҳам ўргатса мақсадга мувофиқ бўларди. Афсуски у буни яхши эпламаяпти.

Турли сўровлар ҳозирги ёшлар, ҳатто университетда таҳсил олаётганлари ҳам, улар 1990 йилда туғилган, 1980 йилда қандай воқеалар рўй бериб ўтганини билмаслиги, ёки билишни истамаслигини кўрсатмоқда. 50 йил олдин юз берган воқеаларни эса гапирмаса ҳам бўлаверади.
Статистика ёшлардан Альдо Моро ким деб сўрашса у “Қизил бригадалар”нинг раҳбари бўлган деб жавоб беришаётганлигини сўзламоқда. Ахир аслида у ўша норасмий сўл радикалчилар ташкилотининг аъзолари томонидан ўлдирилган шахс.

“Қизил бригадалар” фаолияти кўплаб одамлар учун сир бўлиб қолмоқда. Лекин улар бор йўғи 30 йил олдин сиёсий саҳнада эдилар. Мен 1932 йилда, фашистлар ҳокимият теппасига келганидан ўн йил ўтганидан сўнг туғилганман, аммо Римга уюштирилган юриш пайтида бош вазир ким бўлганини яхши билганман. Мумкин фашистлар мактабида унинг нақадар ахмоқ ва ёмон вазир бўлганини тушунтириш учун ҳам у ҳақда ҳикоя қилгандирлар. Яъни уни фашистлар қулатган (“қўрқоқ Факта”) вазир сифатида кўрсатишгандир.
Шундай бўлса ҳам майли, лекин мен буни билардим. Мактабни четга суриб қўяйлик. Бугунги ёшлар 20 йил олдинги кино артистларини билишмайди. Мен эса туғилишимдан 20 йил олдин овозсиз кинода ўйнаган Франческа Бертини кимлигини билганман. Мумкин бунга уйимизнинг омборхонасида ётган эски журналларни варақлаб турганим сабаб бўлгандир. Мен сенга ҳам эски журналларни варақлаб туришни маслаҳат бераман. Чунки бу одат туғилгунингача бўлган даврдаги воқеаларни тушунишингга ёрдам беради.
Хўш, нима учун узоқ ўтмишда рўй берган воқеалар ҳақида хабардор бўлиш жуда муҳим? Чунки бу йўналишда олинган билим бугунги кунда юз бераётган воқеаларни тушунишимизга ёрдам беради. Хабаринг бор футбол жамоалари аъзоларини билиш бизнинг хотирани бойитади.

Эслаб қол, ўз хотирангни нафақат китоб ва журналлар, балки Интернет ёрдамида ҳам машқ қилдиришинг мумкин. Интернет фақатгина дўстларинг билан гап сотишинг учун мўлжалланмаган, унинг воситасида жаҳон тарихини ўргансанг бўлади. Хеттлар ва камизарлар ким? Колумбнинг уч кемалари қандай номланган? Динозаврлар қачон қирилиб кетган? Нуҳ кемасида штурвал бўлганми? Буқанинг аждоди қандай номланган? Ҳозирги замонга қараганда юз йил олдин йўлбарслар қаерда кўп яшаган? Мали империяси ҳақида нималарни биласан? Бу давлат ҳақида кимдан эшитгансан? Тарихда иккинчи Папа ким бўлган? Микки Маус қачон яратилган?
Бу каби саволларни мен яна бераверишим мумкин ва улар тадқиқот учун ажойиб мавзу бўлади. Уларнинг жавобларини ёддан билиш керак. Вақти келиб сен кексайиб қоласан, аммо шунда сен ўзингни минглаб тақдирларни яшаб ўтгандек ҳис этасан. Ватерлоо жангида қатнашгандек бўласан, Юлий Цезарьни қатл этаётганларини кўрган, Бертольд Шварцнинг турли моддаларни аралаштириш орқали олтинни яратиш илинжида тасодифан порохни ихтиро қилиб осмонга отилиб кетган (унинг ўзи шунга лойиқ эди, аслида!) жойларгача бориб келгандек ҳам бўласан.

Ўз хотирасини бойитишни истамайдиган дўстларинг эса биргина ўзларининг, монотон ва улкан ҳиссиётлардан холи, ҳаётларини яшаб ўтадилар.
Шундай қилиб ўз хотирангни бойит ва эртага «La Vispa Teresa»ни ёдла."

 Manba : http://matrix-uz.com/reviews/malahatlar/umberto-ehkoning-nabirasiga-jozgan-maktubi-khotirangni-charkhla/

Original manba : http://inosmi.ru/world/20140124/216819572.html

Rasmlar manbai : 

http://www.health.harvard.edu/blog/can-computer-games-keep-your-brain-fit-201204264640
http://hplusmagazine.com/2009/08/14/doing-what-brain-does-how-computers-learn-listen/

“Tafakkur o’yini” ustida tafakkur!

“Tafakkur o’yini” (Beautiful Mind) kinosi o’zining ideyalogiyasi va noodatiy syujeti, haqiqiy geniyning hayoti bilan tomoshabinlarga manzur bo’lgan.Yaqinda kinoni qayta ko’rar ekanman, bir sitataga qulog’im chalindi. Kelinglar, men uni ozgina "tesha tekkan" qilib va yanada tushunarli shaklda keltirib beray.

“Hansen: Recall the lessons of Adam Smith, the father of modern economics. "In competition …"

Everybody: "… individual ambition serves the common good."

John: [after thinking] Adam Smith needs revision.

Hansen: What are you talking about?

John: Adam Smith said the best result comes from everyone in the group doing what's best for himself. Right? That's what he said, right?

Hansen: Right.

John: Incomplete. Incomplete, okay? Because the best result will come from everyone in the group doing what's best for himself … and the group.

Hansen: Nash, if this is some way for you to get the blonde on your own, you can go to hell.

John: Governing dynamics, gentlemen. Governing dynamics. Adam Smith...he was wrong.

http://en.wikiquote.org/wiki/A_Beautiful_Mind_(film)"

Xullas, gapning indallosi shuki, Adam Smitning mashxur teoriyasiga ko’ra inson o’zi uchun shaxsiy manfaatlar deb harakat qilsa, egoistik nuqtai nazardan har bir ishga intilsa bu jamiyat uchun eng katta foyda keltiradi(Qandaydur "ko'rinmas qo'l" tufayli). Aynan uning ideyasi butun iqtisodchilar tomonidan ma’qullangan. Ammo Jon Nash shu yerda Adam Smitga qarshi chiqadi va mening ham fikrlarimga mos qarashni olg’a suradi. Adam Smitning ideyasi noto’kisligi, va jamiyat uchun eng katta foyda bu qachonki inson ham o’zining egoistik shaxsiy manfaatlarini hamda jamiyatning , guruxlarning manfaatini birgalikda o’ylasa, aynan shu jamiyat uchun eng katta foydani keltiradi.

Nima bo’lgandan ham, biz o’z shaxsiy manfaatlarimizni jamoatnikidan ustun qo’ymasligimiz va shaxsiy manfaat bilan jamiyat manfaati ila jamiyatimizni rivojlantirish uchun harakat qilmoqligimiz darkor deb o’ylayman. O'zingiz tanlagan yo'ldan adashmaslikni va jamiyatga foyda keltirishni tilab qolaman har bir insonga! Shunaqa gaplar.

Management as an art and science

This is my article for the first Student Conference in Management Development Institute of Singapore in Tashkent, 18th April, 204.

"Management is considered both art and science. It is science as it has some laws, principles to follow, it produces results with facts and reason; it is art with subjective and highly personal, it needs skills and practice, deals with emotions and communication with people. There is controversy about whether the management is one or the other but a mere understanding that both rules apply can make management process even more effective. The manager should apply the knowledge of science and the art of applying in order to solve the problems faced by the organization. (Pattnayak, 2013)

Management has characteristics of science with universal laws and systemized knowledge but it is not exact science like physics as it deals with people which are very difficult to predict from behavioral standpoint. Thus, management can be classified as social science. Besides, it has features of scientific principles such as cause and effect relationships, experimentation and observation, nowadays more quantitative based decision making has also become popular as to help managers to cope with increasingly complex problems. Many computer softwares are created to help in this condition such as Enterprise Resource Planning integrated business management software with different components to help managers in  a number of fields. (Khandkar, 2012)

Managers should be lifelong learners and learn how to learn which is key aspect of scientific quest. As Chrys Agyris,HBS professor, pointed out that any manager who wants to succeed in tougher business environment must be based on learning but most corporations fail to learn, Strikingly those who are thought to learn usually fails most, even smart managers seem to resist learning from mistakes. He further clarifies that most people narrowly define learning with problem- solving but Agyris gives the double loop learning definition where managers look inward to find the solution to the problem and reflect critically on behavior, identify what is leading to organization problem and then act, change the wrong behavior. Defining problems is good but taking critical feedback and fixing the hole is more important. The very success of professionals at education helps explain the problems they have with learning (Argyris, 1991)

Moreover, managers should be proactive to activities that encourage people to work even more. The recent buzzword has been meditation (Gonzalez, 2014). Most people seem to underestimate or misunderstand the breadth of knowledge of meditation. Slight practice can impact the workplace even more. As mindfulness increase rational thinking and being less emotional, it helps to avoid stress and thus increase management efficiency but rarely we see such managers. It is especially useful top prevent the risk of heart attack and stroke as pressure, stress and anger reduced afterwards. Therefore, management is not only about managing organization and human capital but managers themselves. (Bancarz, 2013)

Necessary knowledge is tipping point for the difference between effective and ineffective managers.Take for example, studies showed that understanding The One Minute Manager turn out be very useful for management transformation (Johnson & Blanchard, 2008). The book states that the dilemma in management: to win people or to reach the result. Most of the time, managers cannot gain each extremity thus are deemed ineffective. Then the book suggests three principles which are One Minute Goals, One Minute Praisings, One Minute Reprimands. Hence, surely management can be categorized as science: knowledge, principles and rules.

Nevertheless, you cannot simply follow a set of rules to be successful.  Management is about expertise, instinct, passion and dedication.  You have to manage in a way that meets your personality, because if you try to make your manager persona different than your personality you will likely be unsuccessful.  Thus, management is an art based on principles. Art indeed denotes to the way of doing specific things; it indicates how an object can be achieved. In the words of George R. Terry, "Art is bringing about of a desired result through the application of skill." Art is, thus, skillful application of knowledge which entirely depends on the inherent capacity of a person. This ,in turn, comes from within a person or is learned from practice and experience.

Recent studies confirmed that Emotional intelligence theory give a hand for managers. Managers need to be aware of their emotions, body language and others’ emotions. It includes interpersonal skills such as ability to motivate others and ability to manage up/down and teamwork - ability to work well with teammates, to assist with teammates, and ability to gain support from others on a team.   This also shows intelligence itself is no sure indicator of success. According to a study cited in Daniel Goleman’s book Working with Emotional Intelligence, employers cited oral communication skills, interpersonal abilities, teamwork , and adaptability among the skills most valued in workplace. Oratorical skills, memory, remembering daily routine and being absent from absent-mindedness are  additionally labeled as crucial factor in productive organization. (Goleman, 2010)

There is also difference between management in developed and developing countries. As Uzbekistan is considered developing country, there is a gap between how management is conducted from highly developed countries. That is why there is higher demand of training for managers in developing countries to understand and implement effective methods. One such example could be Management Training Program in Uzbekistan by European Union in order to increase efficiency in management. (Uzbekistan, 2013). Besides, training employees by managers can also be pivotal to increase efficiency as investment where training makes the company innovative and labor become more productive resulting in raising human capital. The role of managers in this investment is also huge if they want to be at progressing. Training helps employees understand their weakness thus avoid them in future, more worker satisfaction, reduction in cost and supervision by managers so overall increased productivity. In these instances, it is considered as an art of managing people.

All in all, management mixes up features of both science and art within itself. It is not enough for managers to possess knowledge and principles but also to apply them in the run; managers must act, build, train and make the team unite for greater benefit: efficiency. Hence, efficient manager is the one in this world who combine many skills and principles to follow."

Bibliography

Argyris, C. (1991). Teaching Smart People How to Learn. Harvard Business Review, Volume 4, Number 2 REFLECTIONS.

Bancarz, S. (2013). Meditation can Reduce Risk of Heart Attack and Stroke. Retrieved March 30, 2014, from Spirit science and metaphysics: http://www.spiritscienceandmetaphysics.com/meditation-can-reduce-risk-of-heart-attack-and-stroke/

Goleman, D. (2010). Emotional Intelligence : why it can matter more than IQ. Chicago: Bloomsberry.

Gonzalez, M. (2014, March 31). Mindfulness for People Who Are Too Busy to Meditate. Retrieved March 31, 2014, from Harvard Business Review: http://blogs.hbr.org/2014/03/mindfulness-for-people-who-are-too-busy-to-meditate/

Johnson, S., & Blanchard, K. (2008). The one minute manager. New-York: The Berkley Publishing Group.

Khandkar, S. (2012). Management is an art as well as science. Retrieved April 11, 2014, from Publishyourarticles: http://www.publishyourarticles.net/knowledge-hub/business-studies/management-is-an-art-as-well-as-science.html

Pattnayak, S. (2013). Management as a Science and as an Art and as both. Retrieved April 10, 2014, from Classle: learning is social: https://www.classle.net/content-page/management-science-and-art-and-both

Uzbekistan, E. U. (2013). Management Training Programme (MTP) – Capacity building for SME management In Uzbekistan . Retrieved April 10, 2014, from Delegation of EU to Uzbekistan: http://eeas.europa.eu/delegations/uzbekistan/press_corner/all_news/news/2013/20131216_en.htm

The Survival Dance and The Sacred Dance

I really wanted to post this blogpost in Uzbek but time constraints and translation problems made me think otherwise so this  story teaches you how to orientate your goals on the basis of short-term and long-term goals. It gives you impression that it all about planning and implementing, acting towards achieving your best ever dreamed dreams! Hope you understand morale of the story 


" Harley Swift Deer, a Native American teacher, says that each of us has a survival dance and a sacred dance, but the survival dance must come first. Our survival dance, a foundational component of self-reliance, is what we do for a living—our way of supporting ourselves physically and economically. For most people, this means a paid job. For members of a religious community like a monastery, it means social or spiritual labors that contribute to the community’s well-being. For others, it means creating a home and raising children, finding a patron for one’s art, or living as a hunter or gatherer. Everybody has to have a survival dance. Finding and creating one is our first task upon leaving our parents’ or guardians’ home. Once you have your survival dance established, you can wander, inwardly and outwardly, searching for clues to your sacred dance, the work you were born to do. This work may have no relation to your job. Your sacred dance sparks your greatest fulfillment and extends your truest service to others. You know you’ve found it when there’s little else you’d rather be doing. Getting paid for it is superfluous. You would gladly pay others, if necessary, for the opportunity. Hence, the importance of self-reliance, not merely the economic kind implied by a survival dance but also of the social, psychological, and spiritual kind. To find your sacred dance, after all, you will need to take significant risks. You might need to move against the grain of your family and friends. By honing psychological self-reliance, you will find it easier to keep focused on your goals in the face of resistance or incomprehension, initial failure or setbacks, or economic or organizational obstacles. And spiritual self-reliance will maintain your connection with the deepest truths and what you’ve learned about how the world works. Swift Deer says that once you discover your sacred dance and learn effective ways of embodying it, the world will support you in doing just that. What your soul wants is what the world also wants (and needs). Your human community will say yes to your soul work and will, in effect, pay you to do it. Gradually, your sacred dance becomes what you do and your former survival dance is no longer need. Now you have only one dance as the world supports you to do what is most fulfilling for you. How do you get there? The first step is creating a foundation of self-reliance: a survival dance of integrity that allows you to be in the world in a good way—a way that is psychologically sustaining, economically adequate, socially responsible, and environmentally sound. Cultivating right livelihood, as the Buddhist call it, is essential training and foundation for your soul work; it’s not a step that can be skipped"

So have first your Survival Dance to be ready for even greater Sacrifice Dance!!
See more at: http://gapingvoid.com/2009/04/09/the-survival-dance-and-the-sacred-dance/#sthash.qPivSXvx.dpuf

Talant yoki Tarbiya?

Haligacha esimda bor, bir do’stim bilan qilgan munozaram naqd 1 soat vaqtimni o’ldirishga ketgan. Uning fikricha insonning talanti , Olloh bergan in’oyati bu muvaffaqiyatga erishishda eng muhimi, men esa qaysarlarcha atrof-muhit, tarbiya muvaffaqiyat garovi deb ta’kidladim. O`shanda o’ta shiddatli debat bo’lgan edi. Haqiqatan, Olloh bergan “podarka” (TALANT) atrof muhitdagi TARBIYADAN ustunmi? Buyuk olimlar, mutaffakkirlar, daholar va o`z sohasining yetuk shaxslari bo`lgan insonlarning tug`ma qobiliyati, ularning atrof muhitdan olgan barcha qobiliyatlaridan afzalmi?

 Laura Saracino

Bu munozara psixologiyadagi eng eski munozaralardan (Nature vs. Nurture ) bo’lib, haligacha yechimi topilgani yo’q. Keling, ushbu blogpostimda men o’z qarashlarimni tafakkurimda sodir bo’lgan ichki munozara sifatida tanganing ikki tomoniga nazar solsak.

Talant tarafiga argumentlar :

• Barcha talantli insonlar Olloh in'om qilgan qobilyatlari evaziga mashxurlikka erishadi. Bobomiz Alisher Navoiy, Al-Beruniy, Leonardo Da Vinchi , Pushkin, Eynshteyn, Messi va boshqalar o’zida ilk “uchqunlar” bo’lmaganida to’liq potensiallarini ko’rsata olmasdi.
• Ular shunday mukammallikka erishadiki, boshqalar ko’zi bilan qaraganda, u o’zga sayyoradan kelganlarning ishidek ilk taassurot beradi.
• Biologik nuqtai nazardan, GENdan GENga o’tish orqali, oilada yanada qobilyatli inson tug’iladi, talantlilar oilasida talantlar qon orqali davom etadi. Bizning xulqlarimiz ham genimizning mahsulotidir.
•  Qobilyatli insonlar doimo o’ziga sharoit yaratadi. Agarda yetarlicha  sharoit ularga yaratilinib berilmasa yoki ularni ushlab qolish uchun motivatsiya va RAG’BATLANTIRISH yetishmasligi “УТЕЧКА МОЗГОВ”ga olib keladi. Mamlakatning eng aqlli odamlari yaxshiroq sharoitlarni qidirib, chet-elga talantini ko’proq qadrlaydigan joyga ketadi.

KONTRArgument

• Talantli insnon doimo erkinlik va o’zini yengil his qilgisi keladi ammo QOBIQni ichida qolgan talant hech qachon gullamaydi u albatta so’nadi, ayniqsa boshqa “aqlli” insonlar tomonidan u talant ko’prik sifatida ishlatilinsa, maqsadga erishishda vosita bo’lib qolsa, machalkadek ezilib ketaveradi yoki ildiziga “bolta” urilishi mumkin.
• O’z sohalarining BO’RILARI hech qachon talantni gullab ketishiga yo’l qo’ymaydi, to`g`rida ko`pgina aqlli kallani nima keragi bor? Talantga tashnalikka oliygohlarimizda kam e’tibor beriladi, chet-el institutlari esa talantli studentlarni o’zlariga jalb qilishda qattiq bel bog’lagan. Negaki, TALANTNI RAG’BATLANTIRISH tuzilmasi ularni kashf qilishdagi eng muhim qadamdir.
• Hayot qiyinchiliklariga chiday olmagan insonlarni, ming bilimlik bo’lsin, hayot qaqshatib ezib ketadi, bir kam dunyo deydilar-ku. Oddiy misol, MENSA deb nomlangan tashkilotda o’ta aqliy salohiyati yuksak IQ (ay-qyu) bo’lgan shaxslardan iborat bo’lib, ammo ular orasida oddiy farroshlar ham bor, shunchaki o’ta bilimli va talantli degani hayotda “Everest” cho’qqilarini egallaydi degani emas.

Kontrargumetnlar miyamda o’tayotgan paytda, aynan talantli insonlar hayoti davomida o`z talantlarini ishlatmaganligini o`yladim. Darrovda bir-ikkita do’stlarim yodimga tushdi, hozir Rossiyada qora ishda ishlayotganligi ko’z oldimdan o’tdi.  O’tkir Hoshimovning quyidagi gaplari esa da’voyimning gultojisi:

"Otchopar" bozorida qadrdon do'stimni uchratib qoldim. Matematik..Olim..Sigaret sotib o'tirgan ekan..Meni ko'rib ko'zlarini yashirdi. Men ham burilib ketdim...Ikkalamiz bir-birimizdan nega uyalganimizni bilmayman.
Negadir...yig'lagim keldi..

Kelinglar endi, tanganing ikkinchi tomoniga nazar solaylik!

Tarbiyaga va atrof-muhitga ARGUMETNLAR :

• ТАЛАНТАМ НАДО ПОМОГАТЬ,  БЕЗДАРНОСТИ ПРОБЬЮТСЯ САМИ Talantlilar uchun  do`stlar va oila ko`magi va ham ma`naviy, ham moddiy ko`mag zarurdir. Bir tadqiqotda talantli insonlarning ko’pchiligining oilasida ota-onasining ruhiy qo’llab-quvvatlashi ularning yashirin qobilyatlarni  kashf qilinishiga olib kelganligi isbotlanibti. Alisher Navoiy hamda Pushkin oilasida doim she’riy muhit ustun bo’lgan, Messi esa Barselonadan katta yordam olgan, Da Vinchi davridagi Renessansda qirollar ilm ahliga sponsorlik qilishgan va hkz.
• Qattiq mehnat, doimiy o’z ustida ishlash, tajriba , sabr odatda muvaffaqiyat kalitlari. Ular hech qachon tabiat tomonidan in’om etilmaydigan muvaffaqiyat parchalari. Talantlik insonlarni talantsizlar bilan solishtirganda bir oltin qoida topilibti, “10 000 SOAT” qoidasi bu xoh Motsart, xoh Stiv Jobs, xoh Krishtianu Ronaldo bo’lsin, ular o’z ustida sohasi bo’yicha 10 000 soatlab qattiq mehnat qilishgan. Ko’rganizdek, sizdan ozgina talant qolganiga esa terlash talab etiladi.
• Bir kun onam sinfdoshlarining 20 yillik uchrashuvidan keldi va qiziq bir voqeani aytib o’tdi. Sinflaridagi eng ikkichi deb nomlangan o’quvchi hozir oralarida eng qo’li uzun va qudratli insonga aylanib ulguribti. U tadbirkor maktabida topmagan talantini keyin HAYOTDA topgan bo’lsa ne ajab.
• Hozirgi global hayotda  IXTISOSLASHISH juda muhim hisoblanadi, talant qaysidur yo’nalishga yo’naltirilmasa, hamma narsada ixtisoslasha olaman deb, aks holda umumiy jihatdan foydasiz bo’lib qoladi. Bu holatda talantli inson xuddi tovusni eslatadi -  juda betakror va sanat asari ammo bir tiyinlik ham foydasi yo’q.
• NETWORKING - aloqangiz sizda qanchalik katta bo’lsa shunchalik siz rivojlanaverasiz. Garvard Biznes Maktabi bitiruvchilarining boshqa bitiruvchlardan aynan farqi , ularning atrofidagi kursdoshlari ertaga ajoyib  “biznes sherik” bo’lib yordam beradi va oqibatida barcha biznes bitiruvchilar muvaffaqiyatga erishadi. Talantga atrof-muhitdan, networkdan yordam kerak bo’ladi.

********

Ammo bu miyamdagi debatimda ham “Happy Ending” bo’lishini xohlayman. TAROZINING IKKI PALLASINI xulosalasam, mening shaxsiy fikrim, odam talantli bo`lib tug`ilishi mumkin va atrof-muhit hamda tarbiya o`sha talantni rivojlantirishda yoki uni so`ndirishda katta ro`l o`ynaydi.

Qaniydi barcha o’qituvchilar shuni tushunsa, olimlar munozaraga nuqta qo’yishsa, har bir insonda yashirin talant borligi va o’sha talantni ochishda esa o’qituvchi va atrof-muhit nechog’lik muhimligini tushunsa edi. TALANT yoki TARBIYA munozarasi yakun topgan bo’larmidi!?

O’rganishni o’rganish

21-asrda o‘rganish muammo bo‘lmaydi, balki o‘rganishni bilmaslik muammo bo‘ladi.

                                                                                                 Alvin Toffler

Bir kuni treyning o’tayotgan paytimda “O’rganishni o’rganish kerak” degan gapimga, o’tirgan “professor” norozilik bildirdi – “O’rganishni ham o’rgansa bo’ladimi?, bu mantiqsiz gap” – deya e’tiroz qildi. Haqiqatdan ham biz o’rganishni bilamizmi? O’rganishni o’rganishnichi?. O’rganish deyilganda xohlagan sohani olishingiz mumkin – oliygohlarning kirish imtixonlariga tayyorgarlik ko`rish, chet tillarini o’rganish, rasm chizish-u darslarda mavzuni o’zlashtirish, sportchilarning o’z ustida ishlab xatolarini bartaraf etishidan tortib to butun bir tashkilotni boshqarishgacha bo`lgan barcha sohalarni o’z ichiga oladi.

Qiziqarlisi shuki, ko`plab o’z sohasida yetakchi o’zini aqlli deb bilgan insonlar o’rganishni bilmasligi hayotda uchrab turadi. Bunga sabab nimada degan savolga, Kris Agirisning fikricha(Garvard Biznes Maktabi Professori), avvalo ko’p insonlar o’rganish nima ekanligini noto’g’ri tushunadi va o’rganishni o’z ish stoliga qanday olib kelishni bilmaydi. Shu oqibatida bir qancha xatoga yo’l qo’yamiz. Xususan, ko’pchilik o’rganishni shunchaki muammoni yechish deb tor fikr yuritadi. To’g’ri, muammolarni yechish muhim, lekin haqiqiy o’rganish o’rganuvchining o’zini ichki tomondan o’rganib, o’z-o’zini tahlil qilib, tanqidiy ravishda xatoga tortuvchi odatlarini to’g’irlab,  qayerda va qanday qilib xato qilinayotganini tushunib, keyin shu xatoni bartaraf etishni o’z ichiga oladi.

Shuningdek, Kris Agirisning o’ylashicha, o’rganish ikki xil darajad bo’ladi: birinchi va ikkinchi darajali. Birinchi darajali o`rganish bu xato yordamida o`rganish va ushbu xatoni qaytarmaslikka aytiladi. Misol uchun siz blogger sifatida maqola yozdingiz va uni ko`pchilik yoqtirmadi, aytaylik shrift noto`g`ri tanlangan, siz o`sha xatoni topdingiz va keying safar ushbu xatoni takrorlamadingiz. Ikkinchi darajali o`rganish esa “Nega bunday bo`ldi?”, “Bunga nima sabab?”, “Qanday qilib buni takrorlamasa bo`ladi?” degan savollar orqali fikrlashingizdagi kamchiliklarni bartaraf etishni o`z ichiga oladi.

Hayotda professional shaxslarning ko’pchiligi birinchi darajali o’rganishni maktabdan buyon o’rganib bo’lishgan, lekin tanganing ikkinchi tomoniga o’tmaydi. Ular bajarayotgan ishida juda muvaffaqqiyatliki, kamdan-kam holatda muvaffaqqiyatsizlikka uchrashadi. Agar to’siqlar chiqib qolsa, to’g’ri xulosa chiqara olmaydi va oqibatda qachonki muammo duch kelsa, ular o’zlarini himoya qilishga o’tadi, tanqidlarni tinglamaydi, aybni boshqa inson yoki vaziyatga to’nkaydi. Haqiqiy o’rganuvchi shaxs aybni o’zidan va fikrlashlaridan topishga urunib, uni yo’q qilish yo’llarini qidiradi.

O’rganish bosqichlari

1960 yillarda bir guruh olimlar biz qanday qilib yangi qobilyatni o’rganishimizni tadqiq qildilar. Unga ko’ra, biz o’rganish mobaynida 3 bosqichdan o’tamiz. Keling shu 3 bosqinchi mashina haydash misolida ko’rib chiqsak. Birinchi, siz “fikrlaydigan” bosqichdasiz, mashina haydashni o’rganasiz, qo’l uzatmalarida shug’ullanasiz va yo’l qoidalarini o’rganasiz. Ikkinchi “bog’lovchi” bosqichda, endi siz har xolda kerakli darajada o’rganib bo’ldingiz , kamroq xatolar qilasiz, mashina haydaganda musiqa bilan hayday olasiz yoki bir qo’lda bemalol ko’chada kezasiz, bunda mashinani boshqarishdagi jarayonga kamroq konsentratsiya qilasiz. Uchinchi bosqich esa bu avtopilot bo’lib, mashina haydashdan allaqachon usta bo’ldingiz, qaramasdan va fikrlamasdan tezlikda uzatmalarni boshqarasiz. Oxirgi bosqichda siz boshqarish ustidan fikrlashingizni yo’qotasiz, boshqarish odatlarga odatlanib qolasiz va shu odatlar tufayli ongli ravishda fikrlashdan chiqib ketasiz. Bir tomondan bu unumli, siz endi har doimgi takrorlanadigan ishlarga kamroq vaqt sarflab, sizga yanada muhimroq bo’lgan yumushlarga e’tibor  qaratasiz.

Lekin aynan shu bosqichda siz o’rganishdan to’xtaysiz, hech qanday rivojlanish yo’q, doimiy turg’unlik, o’zingizni qulay zonadan chiqqingiz kelmaydi va o’z ustizda ishlashni xoxlamaysiz. Shu bosqichni olimlar OK platformasi deb ataydi, bu xuddi o’tib bo’lmas devor bo’lib, agarda siz uzoq muddat shug’ullanish mobaynida mashina haydashda “Shumaxer” (majoziy ma’noda) bo’lmagan bo’lsangiz, bilingki siz OK platformasidasiz. Shu nuqta havaskor va professional odamlarni ajratadigan “devor” hisoblanadi, professional inson albatta OK turg‘unligidan o‘tib yanada rivojlanadi.

Turg’unlik devoridan sakrash

Florida Davlat Universitetining psixologiya professori Andres Erikson ekspertlarning ekspertlarini butun hayoti davomida o’rgandi , ularning o’rganish qobilyatlari va qanday qilib istisnoiy muvaffaqiyatga erishganlari ustida tadqiqotlar qildi. Bitta asosiy g’oyasi shuki, istisnoiy muvaffaqiyatga erishish tug’ma emas aksincha hayotdan o’rganilgan - “ASlarning ASlari” OK platformasini aqlan yenganlardir. Labaratoriyada olib borgan tadiqoqtlarda turli sohaning ASlarini o’rganib chiqildi : musiqa daholari, figurali uchish masterlari, shaxmat groysmesterlari, basketbol o’yinchilarining xotirasi, professional aktyorlar va hokazo. Natijada deyarli barcha muvaffaqiyatli insonlarda bir xil ishlash usuli va fikrlash tizimini topildi. Shu munosabtdan A.Erikson OK turg’unligini yengishga 3 maslahat beradi:

1) Sanoq emas, Sanoqli Sifat muhim!! Havaskor pianino chaluvchi bilan proffessionallarini farqi shunda ekanki, havaskor ko‘p mashq qiladi, proffessional esa ko’proq SIFATLI mashq qiladi. Ko’r-ko’rona ko’p o’z ustida ishlash emas, qanday ishlash ustunroq. Bunda hamma narsada – shaxmat, basketbol, futbol-u va gitarada o’ynashni o’rganishda ham maqsad va aql bilan shug‘ullanishingiz, “maqsadli mashqlar” qilish darkor. Ayniqsa, sport ustalari oldiga maqsadlar qo‘yib, o‘zining  qulay zonasidan(osongina shug‘ullanayotgan mashqidan) yuqoriroq marrani bir xaftada egallayman deb o’ziga bosim beradi.  Ko’pincha biz o’zimizning qulay zonamizdan, qolipdan tashqariga chiqishni xohlamaymiz biroq aynan shu chiqish rivojlanishning yo’li ekanligini anglash kerak.

2) Xatolar .. xatolar.. va yana xatolar!! Rivojlanishdagi tur’gunlikni yengish yo‘llardan yana biri bu xatolarning sonini keskin ko‘paytirish xisoblanadi. Negaki, eng daho pianino chaluvchilarni o’rganilganda shu narsa ayon bo‘ldiki, ular qaysi notada ko‘p xato qilishsa, o‘sha nota ustida ko‘proq xato qilib, yaxshilanmagunigacha ishlar ekan. Yoki kompyuter klaviaturasiga qaramasdan yozishni  o‘rganmoqchi bo‘lsangiz, ko‘plab xatolar qilishni davom etib, o‘sha xatolarni takrorlamaslikka harakat qilish, darhaqiqat, klaviaturadagi yozish tezligingizni oshiradi. Ammo, odatda, maktablarimizda bizni xato qilmaslikka o‘rgatiladi va xato qilinsa past bahoga loyiq ko‘riladi. Natijada biz xato qilishdan qo’rqib qolamiz. Xato qilishdan qo‘rqmaslik lozim. Zero, Eynshteyn takidlaganidek siz xato qilmagan bo‘lsangiz, demak o’rganishga ham urinmagansiz. Xatolarni tahlil qilib o‘rganish  va ularni takrorlamaslik, xohlagan sohaning muvaffaqiyat garovi.

3) To’g’rilovchi tanqid – chin ko’maklashish demak. Sizdan qobilyati ustunroq odamning ko‘maklashishi mavzu yuzasidan qanchalik rivojlanayotganingizni ko‘rsatadi va o‘rganishga qiziqishingizni oshiradi. Ko‘mak olsangiz, undan tashqari, xatoyingiz ustida ishlaysiz, xatolarni birma-bir yo‘qotib, ularning sonini kamaytirasiz. Tanqidiy ko’mak qilinganda ham juda ehtiyot bo‘lish darkor. Ayrim insonlar tanqidni yomon qabul qiladi va to‘g‘ri tushunmasligi mumkin. Asosiysi, tanqid shunchaki kamchiliklarni aytish emas, ularni bartaraf qilish usuli bilan aytilinsa katta yordam bo’ladi, axir “gulzorga qaychi bilan emas, balki tokqaychi” bilan kirish lozim. To‘g‘rilovchi tavsiyani ustoz yoki sohaning darg‘alaridan tinglash ayni muddao bo‘ladi, ularning tajribasi bebaho bo’lib chiqadi. Misol tariqasida, futbolda Krishtianu Ronaldoni shu darajaga chiqishida ustozlari Ser Aleks Fergyusson va Rene Melestyanning to’g’rilovchi tavsiyalari katta ro’l o’ynaganligini futbol muxlislari yaxshi biladi.

Qisqasi, biz o’rganish haqida noto’g’ri tushunchaga egamiz hamda OK platformasiga kelganimizda, bu devordan o’tish yo’llarini bilmaymiz yoki buni qanday bilishni ham bilmaymiz. Muhimi shu maqoladan o’rganishni qanday jarayon ekanligini tushunib, keyingi safar xohlagan sohangizda oqsaganizda xatoyimdan o’rgandimmi yoki o’rganishni o’rgandimmi deb savol bering. Maqolamni boshidagi “professorni” savoliga esa “HA” o’rganishni o’rgansa bo’ladi deb javob qaytaraman!!